დაგვიკავშირდით
თუ გაქვთ კითხვები, გთხოვთ:
გენეტიკური ტესტირება ტარგეტული თერაპიის შერჩევისთვის
ტარგეტული თერაპიის შესახებ
ტარგეტული თერაპია
კიბოს საწინააღმდეგო ერთგვარი სამკურნალო საშუალება მედიკამენტებისა და სხვა ფარმაცევტული პროდუქტების გამოყენებით, რომლებიც ურთიერთქმედებენ კიბოს უჯრედების გარკვეულ მოლეკულებთან („მოლეკულურ სამიზნეებთან“) და აფერხებენ მათ ზრდას, გამრავლებასა და გავრცელებას.
ტარგეტულ თერაპიას ზოგჯერ მოიხსენიებენ, როგორც “მოლეკულურ მიზნობრივ აგენტებს”, “შერჩეულ მედიკამენტებს” ან სხვ.
აშშ-ის სურსათისა და წამლების ადმინისტრაციის (FDA) მიერ მრავალი ტარგეტული მედიკამენტი იქნა დამტკიცებული კიბოს კონკრეტული ტიპების სამკურნალო საშუალებად.
სხვა ფარმაცევტული პროდუქტის შესწავლა ამჟამად ხდება კლინიკური კვლევების (ადამიანებში) ფარგლებში, ხოლო ნაწილი ჯერ კიდევ პრეკლინიკური შესწავლის (ცხოველებში) ეტაპზეა.
განსხვავება ტარგეტულ თერაპიასა და ქიმიოთერაპიას შორის
ტარგეტული თერაპიის მახასიათებლები
- ანადგურებს კიბოს უჯრედების გარკვეულ მოლეკულურ სტრუქტურებს (სამიზნეებს).
- შექმნილია და მიზანმიმართულია გარკვეულ სამიზნეებთან ურთიერთქმედებისთვის, ანუ ტარგეტული და სპეციფიკურია
- ხშირად ციტოსტატიკურია (ანუ ხელს უშლის კიბოს უჯრედების დაყოფას)
- იყენებს ადამიანის გენისა და ცილების მონაცემებს დაავადებების პრევენციის, დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მიზნით
- დღეისათვის, მთავარი მიმართულებაა კიბოს საწინააღმდეგო პრეპარატების შემუშავებისათვის
ქიმიოთერაპიის მახასიათებლები
- გავლენას ახდენს ყველა სწრაფად დაყოფად, როგორც კიბოს, ასევე, ჯანმრთელ უჯრედებზე
- არასპეციფიკური და არასელექციური
- ციტოტოქსიური (ანადგურებს უჯრედებს, რომლებზეც ახდენს გავლენას)
სამიზნის განსაზღვრა ტარგეტული თერაპიისთვის
ცილის რაოდენობრივი შედარება
პოტენციური სამიზნეების ამოცნობის ერთ-ერთი გზაა კიბოს უჯრედებში გარკვეული ცილების რაოდენობის შედარება ნორმალურ უჯრედებთან (დიფერენციალური ექსპრესია).
ცილები, რომლებიც გვხვდება სიმსივნურ უჯრედებში, მაგრამ არ არის წარმოდგენილი ნორმალურ უჯრედებში, ან რომელთა შემცველობა უფრო მაღალია სიმსივნურ უჯრედებში, შეიძლება იყოს პოტენციური სამიზნეები, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ცნობილია, რომ ისინი მონაწილეობენ უჯრედების ზრდასა ან ფუნქციონირებაში.
ცალკეული ცილების რაოდენობრივი შედარების მაგალითი
ზოგიერთი კიბოს უჯრედის ზედაპირი წარმოქმნის ადამიანის ეპიდერმული ზრდის ფაქტორის რეცეპტორ 2 (HER-2) ცილას. არსებობს რამდენიმე ტარგეტული აგენტი, რომელიც გავლენას ახდენს HER-2-ზე. მაგალითად, ტრასტუზუმაბის შემცველი ფარმაცევტული პროდუქტი, დამტკიცებულია ძუძუსა და კუჭის კიბოს იმ ტიპების საკმურნალოდ, რომელშიც ხდება HER-2-ის ჭარბი ექსპრესია.
მუტაციის იდენტიფიკაცია
პოტენციური სამიზნეების ამოცნობის კიდევ ერთი გზაა იმის განსაზღვრა, არის თუ არა კიბოს უჯრედების დნმ-ის თანმიმდევრობაში რაიმე ცვლილებები (მუტაციები). მუტაციები, რომლებიც დეფექტური ცილების წარმოქმნას იწვევენ, თავის მხრივ, დაკავშირებულია სიმსივნის პროგრესირებისა და მეტასტაზირების პროცესებთან.
ცვლილებები დნმ-ის თანმიმდევრობაში
უჯრედის ზრდის სასიგნალო ცილა, BRAF, ხშირად გვხვდება შეცვლილი ფორმით (BRAF V600E) მელანომაში. ვემურაფენიბის შემცველი ფარმაცევტული პროდუქტი გავლენას ახდენს BRAF ცილის ამ მუტაციურ ფორმაზე და დამტკიცებულია პაციენტების სამკურნალოდ, რომლებსაც აღენიშნებათ ინოპერაბელური ან მეტასტაზური მელანომა BRAF მუტაციით.
ქრომოსომული დარღვევების აღმოჩენა
მეცნიერები, ასვევე, იკვლევენ კიბოს უჯრედებში არსებულ ქრომოსომულ ანომალიებს, რომლებიც ზოგჯერ იწვევენ ჰიბრიდული (ქიმერული, შერწყმული) გენის წარმოქმნას. მსგავსი გენები შეიცავენ ორი განსხვავებული გენის ნაწილებს. ახლად ფორმირებული გენიდან სინთეზირებულმა ცილამ შეიძლება გამოიწვიოს კიბოს განვითარება. ღნიშნული ჰიბრიდული ცილები წარმოადგენს ტარგეტული თერაპიის კონკრეტულ სამიზნეს.
ქრომოსომული ანომალიის მაგალითი
იმატინიბის მეზილატის შემცველი ფარმაცევტული პროდუქტი გავლენას ახდენს ორი გენისგან წარმოებულ BCR-ABL ქიმერულ ცილაზე, აღნიშნული გენები შეკავშირებული შეიძლება იყოს ლეიკემიის დროს.
კიბოს მკურნალობისთვის დამტკიცებულია ტარგეტული თერაპიის სხვადასხვა ტიპი.
ჰორმონოთერაპია
ის აჩერებს ან ანელებს ჰორმონის მიმართ მგრძნობიარე სიმსივნეების ზრდის ტემპს, კერძოდ, ჰორმონოთერაპია აჩერებს წარმოქმნას ან ზღუდავს იმ ჰორმონების მოქმედებას, რომლებიც მონაწილეობენ მათზე დამოკიდებული უჯრედების არანორმალურ ზრდაში. ჰორმონალური თერაპია დამტკიცებულია ძუძუსა და პროსტატის კიბოს მკურნალობისთვის.
აპოპტოზის ინდუქტორები
ინიცირებენ სიმსივნური უჯრედების კონტროლირებად სიკვდილს, რომელსაც აპოპტოზი ეწოდება.
აპოპტოზი არის ერთ-ერთი მექანიზმი, რომელსაც ორგანიზმი იყენებს არასაჭირო ან არანორმალური უჯრედების გასანადგურებლად, თუმცა სიმსივნურ უჯრედებს აქვთ უნარი თავიდან აიცილონ ეს პროცესი. აპოპტოზის ინდუქტორებს შეუძლიათ, უარყოფითად იმოქმედონ სიმსივნის აღნიშნულ უნარზე, ხელი შეუშალონ და ამით გამოიწვიონ კიბოს უჯრედების სიკვდილი.
ანგიოგენეზის ინჰიბიტორები
ანგიოგენეზის ინჰიბიტორები აფერხებენ ახალი სისხლძარღვების წარმოქმნას (ანგიოგენეზს) და, შესაბამისად, ხელს უშლიან სიმსივნის კვებას.
ზრდისთვის საჭირო ჟანგბადი და საკვები ნივთიერებები სიმსივნურ უჯრედებს მიეწოდება სისხლით, ვენების მეშვეობით. ფარმაკოლოგიური პროდუქტები, რომლებიც ბლოკავენ ანგიოგენეზის პროცესს, ხელს უშლიან და აჩერებენ სიმსივნის ზრდას. გარკვეული ტარგეტული თერაპია ხელს უშლის ახალი სისხლძარღვების ფორმირების მასტიმულირებელი ენდოთელური ზრდის ფაქტორის (VEGF) აქტივობას. არსებობს ანგიოგენეზის ინჰიბიტორები, რომელთა სამიზნეს ახალი სისხლძარღვების ფორმირების მასტიმულირებელი სხვა მოლეკულები წარმოადგენენ.
იმუნოთერაპია
იმუნოთერაპია ხელს უწყობს კიბოს უჯრედების განადგურებას იმუნური სისტემის მეშვეობით. იმუნოთერაპიის ზოგიერთი ტიპი წარმოადგენს მონოკლონურ ანტისხეულებს, რომლებიც ამოიცნობენ კიბოს უჯრედების ზედაპირზე არსებულ გარკვეულ მოლეკულებს. მონოკლონური ანტისხეულების დაკავშირება სამიზნე მოლეკულასთან განაპირობებს ამ უჯრედების დაზიანებას.
ზოგიერთი სხვა მონოკლონური ანტისხეული უკავშირდება სპეციფიკურ იმუნურ უჯრედებს და ხელს უწყობს კიბოს უჯრედების დეტექციასა და ელიმინაციას.
მონოკლონური ანტისხეულები
კიბოს უჯრედების განადგურება შესაძლებელია მონოკლონური ანტისხეულებით, რომელთანაც შეკავშირებულია გარკვეული ტოქსიკური მოლეკულები. მას შემდეგ, რაც რადიოაქტიურ ან ციტოტოქსიკურ ნაერთთან კონიუგირებული ანტისხეული უკავშირდება მის სამიზნე უჯრედს, ტოქსიკური ნაერთები აღწევენ უჯრედის შიგნით და იწვევენ მის განადგურებას. ტოქსინი არ იმოქმედებს იმ უჯრედებზე, რომელთაც არ აქვთ ამ ანტისხეულების სამიზნე რეცეპტორი (ანუ სხეულის უჯრედების აბსოლუტურ უმრავლესობაზე).
სიგნალის გადაცემის ინჰიბიტორები
სიგნალის გადაცემის ინჰიბიტორები ხელს უშლიან სიგნალის გადაცემაში ჩართულ იმ მოლეკულების აქტივობას, რომლის დახმარებითაც უჯრედები რეაგირებებენ გარე სიგნალებზე. ნორმალური უჯრედის ავთვისებიანად გარდაქმნის პროცესი იწყება მაშინ, როდესაც იგი ზრდის ფაქტორის ცილების სიგნალის გარეშე მუდმივად სტიმულირდება უწყვეტად დაყოფისთვის.
გენის ექსპრესიის მოდულატორები
ნივთიერებებს, რომლებიც ცვლიან სიმსივნურ უჯრედებში გენის ექსპრესიის მარეგულირებელი ცილების ფუნქციას და გავლენას ახდენენ უჯრედების ზრდაზე, განვითარებასა და დაყოფაზე, ეწოდებათ გენის ექსპრესიის მოდულატორები.
ტარგეტული თერაპიის პაციენტის შერჩევა
პაციენტთა უმრავლესობაში გარკვეული კიბოს ტიპებში უკვე დადგენილია შესაფერისი მოლეკულური სამიზნე. შესაბამისად, ეს პაციენტები ხდებიან ტარგეტული თერაპიის მიღების პოტენციური კანდიდატები. მაგალითად, ქრონიკული მიელობლასტური ლეიკემიის დროს, პაციენტთა უმრავლესობაში ვლინდება ქიმერული BCR-ABL გენი, რომელიც იმატინიბის შემცველ ფარმაკოლოგიური პროდუქტის სამიზნეს წარმოადგენს.
კიბოს სხვა ტიპების შემთხვევაში უნდა მოხდეს პაციენტის სიმსივნური ქსოვილის საფუძვლიანი გამოკვლევა, რათა შეირჩეს შესაფერისი სამიზნე. ტარგეტული თერაპია გამოიყენება მხოლოდ იმ პაციენტებში, რომელთა სიმსივნურ უჯრედებში გამოვლენილია სამიზნის მაკოდირებელი სპეციფიკური გენის მუტაცია.
ზოგიერთ შემთხვევაში, პაციენტები ხდებიან ტარგეტული თერაპიის კანდიდატები მხოლოდ მაშინ, თუ ისინი აკმაყოფილებენ განსაზღვრულ კრიტერიუმებს (მაგ. დაავადების რეციდივის, ლოკალურად განვითარებული, მეტასტაზური ან ინოპერაბელური სიმსივნის არსებობის დროს). აღნიშნულ კრიტერიუმებს ადგენს შესაბამისი მარეგულირებელი ორგანო, კონკრეტული ტარგეტული თერაპიის დანიშნულებაზე მითითებების დამტკიცებისას.
კიბოს ტარგეტული თერაპიის შეზღუდვები
ტარგეტულ თერაპიას აქვს გარკვეული შეზღუდვები:
რეზისტენტობის შესაძლო განვითარება
თერაპიის დაწყებიდან გარკვეული პერიოდის შემდეგ, სიმსივნე შეიძლება გახდეს რეზისტენტული. რეზისტენტობა შეიძლება განვითარდეს ორი ძირითადი მექანიზმით:
- თავად სამიზნის მოდიფიკაცია (ახალი მუტაციის გაჩენა და/ან რეზისტენტული მუტაციის მქონე კიბოს უჯრედების ხელოვნური გადარჩევა). ამ შემთხვევაში ტარგეტული მედიკამენტი აღარ არის ეფექტური.
- სიმსივნური უჯრედები პოულობენ ზრდის ალტერნატიულ გზას, რომელიც არ არის დამოკიდებული გამოყენებული ტარგეტული თერაპიის სამიზნეზე.
მაგალითად, ორი მიზანმიმართული წამლის (BRAF და MEK ინჰიბიტორები) კომბინირებული გამოყენება BRAF V600E მუტაციის მქონე მელანომაში, უფრო ეფექტურად უშლის ხელს დაავადების პროგრესირებასა და რეზისტენტობის განვითარებას, ვიდრე მონოთერაპია.
კიდევ ერთ მეთოდს წარმოადგენს ტარგეტული თერაპია ერთ ან რამდენიმე ტრადიციულ ქიმიოთერაპიულ პრეპარატთან ერთად.
მაგალითად, ტარგეტული თერაპია ტრასტუზუმაბით კომბინირებული დოცეტაქსელთან. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ქიმიოთერაპიულ პრეპარატს, როემლიც ინიშნება ქალებში ძუძუს მეტასტაზური კიბოს HER2/neu ცილის ჰიპერექსპრესიით.
პრეპარატების შემუშავებასთან დაკავშირებული სირთულეები
ზოგიერთ იდენტიფიცირებულ სამიზნეს აქვს კომპლექსური სტრუქტურა და სპეციფიკური უჯრედული რეგულაცია, რაც ართულებს პრეპარატის შემუშავების პროცესს.
ასეთი „სამიზნის“ მაგალითია RAS ოჯახის ცილები – ამავე სახელწოდების სასიგნალო გზის კომპონენტები.
დღეისთვის, არ არსებობს ინჰიბიტორი, რომელსაც შეუძლია ამ ცილების ბლოკირება, თუმცა გენეტიკური დარღვევები RAS ოჯახის გენებში გამოვლენილია ყველა ავთვისებიანი სიმსივნეების ~ 25%-ში.
Approved targeted medicine in field of oncology
კიბოს ტიპების მიხედვით FDA-ს მიერ დამტკიცებული აგენტები (ზოგიერთი სახის ტარგეტული თერაპია დამტკიცებულია კიბოს ერთზე მეტი ტიპის სამკურნალოდ):
Genetic testing for targeted therapy — რა ტარგეტული მედიკამენტებია დამტკიცებული გარკვეული ტიპის კიბოს სამკურნალოდ?